پدر، پسر، روح‌القدس - نگاهی به موضوع تثلیث در مسیحیت

تثليث شاید برای بسیاری از مردم مسیحی امری عادی و معمول به نظر برسد، اما در طول تاریخ همواره محل مناقشه بین مسیحیان و پیروان دیگر ادیان واقع شده است.
در عهد عتیق که مشتمل بر تورات، کتاب¬های انبیا و مکتوبات است، اطلاق نام پدر به خداوند بسیار کم اتفاق افتاده است؛ برای نمونه در کتاب اشعیا، سفر 63، آیه16 چنین آمده است: «به‌درستی که تو پدر ما هستی، اگرچه ابراهیم ما را نشناسد و اسرائیل ما را به‌جا نیاورد؛ اما تو ای یهوه پدر ما و ولی ما هستی و نام تو از ازل می‏باشد».
از متن كتاب مقدس، خداوند به صورت پدری که دارای پسر باشد، فهمیده نمی‌شود؛ اما انجیل¬های چهارگانه، اعمال رسولان، نامه¬ها و کتاب مکاشفه، واژه پدر بار معنایی خاصی دارد. عیسی مي‌گويد: «پس شما این‌طور دعا کنید: ای پدر ما که در آسمانی، نام تو مقدس باد. ملکوت تو بیاید، اراده تو چنان‌که در آسمان است بر زمین نیز کرده شود...».1
واژه پسر را می¬توان در عهد عتیق هم دید: «و به فرعون بگو یَهُوَه چنین می‏گوید: اسرائیل پسر من و نخست‏زاده من است».2 واژه پسر خدا را بیشتر پولوس به کار می‌گیرد. پولوس در کتاب رومیان می‌گوید: «و به حسب روح قد‌ّوسیت پسر خدا به قو‌ّت معروف گردید، از قیامت مردگان یعنی سرور ما عیسی مسیح». در سال 451 میلادی و در شورای کالسدن، عیسی رسماً پسر خدا دانسته شد.
اقنوم3 سوم از اقانیم ثلاثه، روح¬القدس است. روح¬القدس همانند پدر و پسر دارای شخصیتی الهی است. گاهی اوقات برخی گمان می¬کنند که روح‌القدس همان جبرئیلی است که سنت¬های یهودی و اسلامی آن را باور دارند؛ اما باید گفت که روح¬القدس در سنت مسیحی دارای الوهیتی مجزا همراه با اراده و احساس است که ظهور خداوند در مسیح به واسطه اوست. مسحیان معتقدند که فیض روح‌القدس پس از مسیح نیز منقطع نگشت و او خود را بر برخی از پیروان مسیح ظاهر می‌کرده است: «وقتی روح راستی می‏آید شما را به تمامِ راستی هدایت خواهد کرد...».4
تثلیث، نقشی محوری در اندیشه مسیحیان دارد. در باور مسیحیان خداوند در عین اینکه واحد است، به صورت سه شخص وجود دارد؛ یعنی پدر، پسر و روح‏القدس. الهیات مسیحی تثلیث را یک راز می‌داند و معتقد است که هرکدام از اینها از تمام ذات الهی برخوردارند و ذات الهی بدون اینها متصور نیست. مسیحیان برای اثبات تثلیث به مواردی از کتاب مقدس ـ عهد جدید ـ استناد می¬کنند، مانند: «... و ایشان را به اسم اب و ابن و روح‌القدس تعمید دهید».5
در اعلامیه شوراي كالسدن چنین آمده است: «ما اقرار می‌کنیم که پسر یگانه خداوند "عیسی مسیح" در آنِ واحد، کامل در الوهیت و کامل در انسانیت است. خدای واقعی و انسان واقعی است... دارای دو طبیعت، بدون ادغام، بدون تغییر، بدون تقسیم و بدون جدایی. این دو طبیعت از طریق تجسم، به طور هماهنگ در یک شخص دارای یک ذات، کنار هم قرار داده شده‏اند. این اختلاف دو ماهیت به هیچ‌وجه به‌واسطه اتحاد با یکدیگر قابل فنا و انهدام نیست...».6
امروزه هیچ‌کدام از کلیساهای کاتولیک، ارتدکس و پروتستان نزاعی بر سر اصل تثلیث ندارند و در باور مسیحیان، عیسی همان خداست که بر زمین آمد تا گناه اولیه ـ گناهی که حضرت آدم آن را انجام داد ـ از بین ببرد. برخی معتقدند که می¬توان ریشه¬هایی یونانی، مانوی و حتی مصری را برای این آموزه پیدا کرد.

پی‌نوشت ها
1. کتاب مقدس؛ انجیل متی؛ 6: 9-14.
2. کتاب مقدس؛ خروج؛ 4: 22.
3. در تفکر مسیحی به هرکدام از پدر، پسر و روح القدس اطلاق می¬گردد.
4. کتاب مقدس؛ یوحنا؛ 9: 16 و 26: 15.
5. کتاب مقدس؛ دوم قرنتیان؛ 13: 14.
6. ناس، جان بایر؛ تاریخ جامع ادیان؛ ترجمه علی‌اصغر حکمت؛ ج13، تهران: ‏انتشارات علمی فرهنگی، 1382.