معمای تثلیث - نظری به مسئله تثلیث در مسیحیت

نویسنده و پژوهشگر: مرتضی صفائی

 تثلیث، یا سه گانه پنداشتن خدا(Trinity)، یکی از اصلی‌ترین اعتقادات مسیحیان است. مسیحیت آموزه توحید را در مسئله خدا طرح می‌کند؛ اما بیان می‌دارد که خدای واحد، سه اقنوم (شخص) دارد: پدر، پسر و روح القدس. این سه شخص در عین اینکه متفاوتند، متحد هستند و ماهیتييگانه دارند. پدر خدای قادر مطلق که به تعبیر انجیل در آسمان است، پسر اشاره به مسیح که خدای متجسد است، و روح القدس واسطه فیض و پیام‌رسان الهی که روح الهی را در کالبد مسیح دمیده، هستند.چگونه ممکن است که پیروان یک دین توحیدی، سه شخصیت برای خدا قائل باشند که در عین اینکه از هم متمایز هستند، با هم متحدند و هر سه جنبه الوهی دارند؟
با نگاهی ساده می‌توان دریافت که نه تنها لفظ تثلیث در هیچ کجای کتاب مقدس مسیحیان طرح نشده است. در برخی عبارات انجیل از عیسی مسیح با عنوان پسر خدا نام برده شده؛ اما در عین حال به عبادات او و دعای او به درگاه خدا نیز اشاره شده است. چگونه یک شخص از سه شخصیت الهی، که در قدرت و علم با هم برابرند، به درگاه شخص دیگر (پدر) دعا می‌کند و او را عبادت می‌کند؟ به علاوه در بخشی از انجیل تصریح شده که عیسی «بنده» برگزیده خدا بود که خدا او را جلال داد. این تصریح آشکار را نمی‌توان نادیده گرفت. تنها نکته‌ای که از کتاب مقدس می‌توان دریافت، اشاره به الوهی بودن عیسی مسیح است و اینکه او یگانه پسر خداست. در کتاب مقدس اندیشه توحید را به سبک سایر ادیان ابراهیمی ‌در آن می‌توان دید.پس اندیشه تثلیث از کجا آمده است؟
در میان مسیحیان اولیه (تا قرن سوم میلادی)، اندیشه تثلیث جایی نداشته است. مسیحیان در مناجات‌هایشان از پدر، پسر و روح القدس نام می‌برده‌اند. اما این سه را خدا و یکی نمی‌پنداشتند. با گذشت زمان و با طرح برخی مسائل فلسفی روز، به‌ویژه اندیشه‌های نوافلاطونیان، بحث تثلیث در میان مسیحیان بالا گرفت تا اینکه در سال 325 میلادی، شورای نیقیه به دستور کنستانتین، امپراطور رم، تشکیل شد و تصمیم بر این شد که پدر و پسر یکی دانسته شوند. حدود پنجاه سال بعد عبارت روح القدس به بیانیه شورای نیقیه اضافه شد و تثلیث جزو مسلم اندیشه الهیات مسیحی شد.
چرا مسیحیان معتقد به خدا بودن مسیح هستند؟ مگر چه اشکالی دارد که مسیح جنبه الوهی نداشته باشد؟ پاسخ مسیحیان در مسئله «فدا» است. آنان معتقدند که با گناه آدم ابوالبشر، همه نسل بشر آلوده به گناه شد و بشر نمی‌تواند خود را از این گناه ازلی پاک کند. به همین دليل، خدا به جسم مسیح درآمد تا فدایی باشد در برابر گناه ازلی. در حقیقت چون عیسی نجات‌دهنده بشر از گناه و نابودی است، باید جنبه الوهی داشته باشد، چراکه شخص فداشده در برابر گناه ازلی، نمی‌تواند یک انسان معمولی باشد.
یگانگی خدا، در عین اعتقاد به سه شخص (اقنوم) برای خدای واحد، به اندازه کافی تناقض آمیز و پیچیده است که توجیهاتی چنین، حل کننده معمای تثلیث نباشد. شاید مهم‌ترین انتقاد به اندیشه تثلیث مسیحی، همین مسئله توحید و در عین حال سه شخصیت برای خدا قایل بودن است. تناقض از آنجا آشکار می‌شود که خود مسیح مردم را به پرستش خدای یگانه خوانده است.مسيحيان وقتی در فهم و توضیح تثليث درمی‌مانند بیان می‌کنند که تثليث سری از اسرار الهی است. در حالی که این مطلب تناقضی آشکار است و قابل توضیح نیست، نه آنکه چون سری الهی است، پیچیده. قرآن کریم در موارد مختلف و متعدد اندیشه تثلیث را مردود شمرده و مسیحیان را به دليل طرح این ادعا شماتت می‌کند و در سوره مائده، به نفی الوهیت عیسی مسیح، نفی تثلیث، و اثبات بشر بودن عیسی صریحاً اشاره مي‌كند.