آفریده شده - نگاهی به موضع‌گیری‌های قرآن در برابر تثلیث

نویسنده و پژوهشگر: محمد‌رضا نظری

آیا به حال قرآن را با نگاهي نظام‌مند مرور کرده‌اید؟ به نظر مي رسد با کمي تأمل در محتوا و متن قرآن کريم در مي‌يابيم که تمامي گزاره هاي دين اسلام مبتني بر يک مدار و محور هستند و تمام گزاره هايي که در قرآن به آنها اشارت شده، خود را در راستاي اين اصل اساسي معنا مي کنند. اين اصل همان اصل اعتقاد به يگانگي خداوند يا به تعبير دقيق‌تر اصل توحيد است. از همين روست که قرآن کريم در مواجهه با ادیان و مکاتب دیگر میزان و معیار مشخصی را تعیین می کند و بی شک یک مسلمان یا یک محقق دینی به فهمی صحیح از قرآن دست نمی یابد، مگر آنکه همواره مسئله توحید را جزو مبانی مفروض خود قلمداد کند. موضوع تثلیث یکی از مواردی است که قرآن کریم ـ به دلیل توحیدی بود ـ به‌شدت با آن به مبارزه برخواسته، آن را نفی می‌کند. در این نوشتار سعی می‌کنیم، بر پاره ای از احتجاجات قرآنی بر مسئله تثلیث مروری کنیم و تحقیق بیشتر را به خواننده محترم واگذار می نماییم.
تثلیث در دین مسیحیت به معنای سه‌گانگی در الوهیت است. متفکران مسیحی تلاش های گسترده ای را برای حل توحیدی که در بر دارنده تثلیث باشد، صورت داده اند؛ اما با تمامی این کوشش ها هنوز هم تفسیرهایی که از تثلیث صورت پذیرفته است، دارای ابهامات و تناقضات بی شماری است.1
قرآن کریم اعتقاد به تثلیث را پنداری کفرآلود می‌داند.2 حتی خود مسیح نیز خداوند را منزه از هرگونه شرکی می داند و خود را از ادعای به شرک مبرا می داند. مسیح خود را رسول الهی معرفی می کند و ضمن رد نسبت‌هایی که به او داده شده است، می فرماید: «{ما قلتَ لهم الّا ما امرتنی به}».3 قرآن کریم عیسی را «کلمه» خداوند خوانده است.4  قریب به همین مضمون را نیز می توان در میان پیروان مسیح پیدا کرد. آنان معتقدند که مسیح یک لوگوس ـ الوهیت مجزا ـ است، در حالی که مراد قرآن از کلمه آن است که عیسی آیه و نشانه ای از خداست، او کلمه ای حق است که از خداوند نشئت گرفته، در جهان امکان تنزل و ظهور پیدا کرده است. بزرگ‌ترین ایراد به مسیحیت آن است که نتوانستند درکی مناسب از این آیت بودن عیسی داشته باشند. به تعبیر دیگر «اگر معنای تجلی و ظهور برای انسان‌ها حل می‌شد، دیگر هیچ ترسا و مسیحی تن به ذلت تثلیث نمی‌داد».5
مسیحیان برای حضرت عیسی (علیه السلام) شأن الوهیتی قائل اند. در کتاب دوم قُرنتیان آمده است: «فیض عیسی خداوند و محبت خدا و شراکت روح‌القدس با جمیع شما باد آمین»؛6  اما قرآن کریم ضمن رد این ادعا، عیسی را مخلوقی همانند حضرت آدم می داند.7 پرسش اساسی اینجاست که مسیحیان معتقدند حضرت عیسی آفرینشی غیرعادی داشته، پس دارای مقام الوهیت است. اگر این سخن صادق باشد، چرا همین استدلال را در مورد حضرت آدم روا نمی‌دانند و از او تلقی الوهیت ندارند؟8
از دیگر باورهای مسیحیان اعتقاد به پسر خدا بودن عیسی است. پولس که بسیاری او را مهم‌ترین تحریف‌کننده مسیحیت می دانند، صراحتاً عیسی را پسر خدا می‌خواند.9 قرآن کریم با این تفکر نیز به مبارزه برخاسته و حضرت عیسی را پسر  حضرت مریم معرفی می کند.10با این استدلال مسیح همانند دیگر انسان‌هایی است که از موجودی انسانی متولد شده است و هیچ گاه او را نمی توان یک اله دانست. او همانند دیگران غذا می خورد، همانند دیگران زندگی می-کند. پس کدامین ویژگی او را به مقام الوهیت می رساند؟ این استدلال از آن روست که اناجیل در چندین مورد اشاره-های روشنی بر خوردن و آشامیدن مسیح دارند.11
از دیگر احتجاجات قرآن در موضوع تثلیث، می توان به اذعان خود مسیح اشاره داشت. قرآن کریم می فرماید خود حضرت عیسی هیچ‌گاه ادعای خدایی نکرد بلکه همواره خود را عبد خداوند می دانست.12 لازمه عبد بودن داشتن معبود است. پس چگونه است که شما او را خدا می دانید. او همواره مردم را به توحید دعوت می نمود13 و اگر کرامات و معجزاتی را که به وسیله او صورت پذیرفته است، دلیلی بر الوهیت او می دانید، باز هم به گزاف سخن گفته اید؛ چه اینکه هنگامی که مسیح این معجزات را نشان می داد، قدرت اعجاز را از خود نفی کرده و اذعان می نمود که این معجزات همگی به اذن و اراده الهی صورت می پذیرد.14
پی نوشت:
1. توماس، میشل؛ كلام مسیحى؛ ترجمه توفیقى؛ قم: مركز مطالعات و تحقیقات ادیان؛ ص‌72 ـ 75.
2. مائده:72-73.
3. مائده: 117.
4. آل عمران: 45.
5. جوادی آملی، عبدالله؛ سیره پیامبران در قرآن؛ ص376.
6. کتاب مقدس؛ دوم قرنتیان؛ 13: 14.
7. آل‌عمران: 59.
8. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان؛ ج‌3، ص‌212.
9. رومیان؛ 1: 4.
10. بقره: 87.  
11. برای نمونه ر.ک به: متى؛ 1 : 18، 25 و  25: 35 ـ 36 ، 23 ـ 29.
12. مریم:30.
13. آل‌عمران: 51. نساء:172. مائده: 116 ـ 117.
14. آل عمران: 49. مائده:110.