پرونده ویژه - صلوات

• 
• 

 

عجز فرشته

 

حضرت رسول (صلّی الله علیه و آله) فرمود: شب معراج در سر آسمانی خود فرشته‌ای را دیدم که هزار دست داشت و در هر دست او هزار انگشت بود، مشغول حساب کردن بود و با انگشتانش شماره می‌کرد. به جبرئیل گفتم: این فرشته کیست و چه چیزی را حساب می‌کند؟

گفت: این فرشته، موکّل بر قطرات باران است و حساب می‌کند چند قطره باران از آسمان بر زمین فرود آمده است.

حضرت به او فرمود: آیا قطرات باران را که از ابتدای آفرینش بر زمین باریده، می‌‌دانی؟

عرض کرد: سوگند به خداوندی که تو را به حق به سوی آفریدگانش فرستاده است، نه تنها می‌دانم چند قطره باران از آسمان به زمین نازل شده، بلکه تفصیل آن را هم می‌‌دانم؛ چند قطره در دریا و چند قطره در خشکی و چند قطره در آبادی و چند قطره در باغ و چند قطره در شوره‌زار و چند قطره در قبرستان فرود آمده است.

رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) فرمود: من از حفظ و یادآوری او تعجب کردم و او که چنین دید، عرض کرد: ای رسول خدا! با همة این قدرتی که از نظر دست‌ها و انگشتان و حفظ و یادآوری دارم، از محاسبة یک چیز ناتوانم.

سؤال کردم: حساب کدام چیز است؟

عرض کرد: عده‌ای از امت شما که در محلی اجتماع کرده باشند و چون نام مبارک شما به میان آید بر شما صلوات فرستند، من از شمارش ثواب آن عاجزم.

منبع:

تفسیر ابوالفتوح، ج2، ص228.

المستدرک، ج5، ص255، ح2.

 

 

 

از ازل ایل و تبارم همه عاشق بودند!

 

 

 

صلوات بر پیامبر و آل او از زبان پیامبران

 

علی دافعیان

 

از ویژگی‌های حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله) و دودمان او این است که پیامبران پیشین نیز بر آنها صلوات می‌فرستاده‌اند. در روایات آمده است که پیامبران گذشته در مشکلات و گرفتاری‌ها دست به دامان رسول خدا و آل پاکش (علیهم السلام) می‌شدند. در دعاهای سحر ماه رمضان، پیامبران (علیهم السلام) این‌گونه دعا می‌کردند: «بارخدایا! من به آبروی نام‌هایی که چون به آنها خوانده شوی، اجابت دعا بر تو لازم آید، از تو می‌خواهم که بر برگزیده و فرستاده‌ات محمد و دودمان او صلوات فرستی و گوش چشم آن کسی را که برای من بدی می‌خواهد، بربندی و آنچه سزاوارش را داری در حق من انجام ده که تو به راستی سزاوار آمرزشی!»(1)

 

در دعایی از یونس بن متی آمده است: «... ای آن که معبودی جز تو نیست از تو می‌خواهم که بر محمد و دودمان صلوات فرستی و گناهانم را بر من ببخشانی و پیکرم را بر آتش حرام داری!»(2)

 

هنگامی که یوسف در چاه افکنده شد جبرئیل بر او فرود آمده، گفت: «خداوند به تو دستور داده بگویی بارخدایا! ای آن که ستایش از آن توست! ای آن که معبودی جز تو نیست! ای آفرینندة آسمان‌ها و زمین از هیچ! ای خداوند خار شکوه و اوج! از تو می‌خواهم که بر محمد و دودمان او صلوات فرستی و در کارم گشایش و رهایی قرار دهی و از آنجا که در گمانم آید و در گمانم ناید روزی‌ام دهی!»(3)

 

حضرت یوسف (علیه السلام) در دوران پیامبری خود نیز هرجا به مشکلی برمی‌خورد از رسول خاتم و اهل بیت پاکش (علیهم السلام) مدد می‌جست. او به هنگام برخی گرفتاری‌ها این دعا را می‌خواند: «ای مهربان بر مستمندان و روزی‌رسان گویندگان ای پروردگار جهانیان...! (تا اینکه می‌گفت: ) ای آمرزشگر گناهان! ای دانای نهان‌ها! ای پوشانندة عیب‌ها! از تو می‌خواهم که بر محمد و دودمان او صلوات فرستی و بر من و پدر و مادرم بخشایی و از آنچه از ما می‌دانی درگذری که تو همانا عزیزتر و گرامی‌تر هستی!»(4)

 

یکی از یاران پیامبر (صلّی الله علیه و آله) نوشته‌ای یافت و آن را نزد او آورد. پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) ندا داد که همگان جمع شوند. هیچ کس سرپیچی نکرد. پیامبر (صلّی الله علیه و آله) بالای منبر رفت و نوشته را که از آن یوشع بن نون جانشین موسی بود خواند. در آن نوشته چنین آمده بود: «پاک است پروردگار، آن‌گونه که سزاوار اوست ستایش از آن پروردگار است، آن‌گونه که سزاوار اوست خدایی به جز الله نیست، آن‌گونه که سزاوار اوست و نیرو و توانی مگر به خدای نیست صلوات بر محمد و اهل بیت پیامبر امی و بر تمامی فرستادگان، تا آنکه خداوند خشنود گردد!»(5)

 

حضرت رسول (صلّی الله علیه و آله) نیز بر خود و خاندان خود درود می‌فرستاد و از خدا طلب تحیت و رحمت و برکت می‌نمود.

 

در روایت آمده: «پیامبر (صلّی الله علیه و آله) برای علی، فاطمه، ‌حسن و حسین (علیهم السلام) این‌گونه دعا فرمود: «بار خدایا! تو درود، رحمت، آمرزش و خرسندی خویش را بر ابراهیم و آل ابراهیم قرار دادی. بار خدایا اینان از منند و من از ایشان، پس صلوات، برکات، رحمت، آمرزش و خرسندی خویش را بر من و آنان قرار ده!»(6)

 

رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) زمانی که دید رحمت در حال فرود آمدن است فرمود: «به سوی من فرا خوانید، به سوی من فرا خوانید! صفیه گفت: ای رسول خدا! چه کسانی را؟ پیامبر فرمود: علی، فاطمه، حسن و حسین را، سپس آنان را فرا خواندند و پیامبر کساء را بر آنان افکند و دستان خویش را به آسمان بالا برد و گفت: بارخدایا! اینان خاندان منند، پس بر محمد و آل محمد صلوات فرست! سپس پروردگار این آیه را فرود آورد: "إنّما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً"»(7)

 

منابع:

 

1. سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص81.

 

2. سید بن طاووس، مهج الدعوات، ص311.

 

3. بحار الانوار، ج95، ص189، ح16.

 

4. مهج الدعوات، ص308.

 

5. همان.

 

6. طبرانی، مجمع الزواید.

 

6. المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص147.

 

 

 

 

هم‌نوا با خدا و فرشتگان

 

 

اشاره‌ای به نکات نهفته در تفسیر آیة صلوات

 

حجة‌الاسلام رضا اخوی

 

ارتباط با محبان و دوستان خاص خداوند باعث متبرک شدن ظاهر و باطن انسان می‌شود و او را با خالق هستی پیوندی ناگسستنی می­زند. طبق آموزه­های ادعیة مأثوره، نوعی رابطة تكوينى بين خدا و برخى مخلوقات وجود دارد؛ مخلوقاتى كه مقامشان چندان عالى است كه گويى در مرز مقام وجوبى قرار گرفته‏اند، چنان‌كه در دعاآمده است: «لَا فَرْقَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهَا إلَّا أَنَّهُمْ عِبَادُكَ وَ خَلْقُكَ؛ ¹كارهايى كه خدا مى‏كند از آنان سر مى‏زند، وانگهی با اين فرق كه خدا به استقلال و آنها در سایة بندگی، آن کار را انجام مى‏دهند.»

 

بر این اساس، طبیعی است که انسان هر قدر که خود را به این انوار نزدیک نماید، به مقام شایستة انسانیت و به مقام قرب الهی نزدیک­تر خواهد شد. از آسان­ترین راه­های این تقرّب، صلواتی است که همواره پس از نماز خوانده می‌شود و چه بسا به علت تکرار زیاد، عمق محتوایی آن مغفول مانده است. برخی از نکات نهفته در صلوات مشهور زیر در پی می‌آید: ا«إنّ الله و ملائكتَهُ يصلّون علي النّبي يا أيّها الّذين آمَنوا صَلّوا عليه و سلِّموا تَسليما؛² خداوند و فرشتگانش بر پيامبر صلوات مي­فرستند. اي كساني كه ايمان آورده­ايد، بر پيامبر صلوات بفرستيد و كاملاً تسليم وي باشيد!»

 

1. 1. 1.«صلوات» جمع «صلوة» است که در لغت به معنای دعاست ³و نماز را به جهت شامل بودن بر دعا و استغفار، «صلوة» می‌گویند؛⁴
   2. 2.طبق فرمودة حضرت رضا (علیه السلام)، صلوات از جانب خداوند رحمت و از طرف فرشتگان تحیت و پاکی و از طرف مؤمنان دعاست؛ ⁵
   3. 3.برخی از بزرگان گفته­اند: معنای صلوات خداوند رحمت، ⁶ مغفرت و بخشش ⁷ و افاضه كردن انواع كرامات و الطاف و نعمت‌هاست؛⁸
   4. 4.شیعه و سنی بر لزوم صلوات بر پیامبر (صلّی الله علیه و آله) اتفاق نظر دارند. تنها تفاوت در صلوات بر آل پیامبر (علیهم السلام) است که در این مورد، برخی از مخالفان، از جمله ابن حجر هیثمی در «الصواعق المحرقه» چنین اعتراف می‏کند که آیة شریفة «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ...» را باید دومین آیه دربارة اهل بیت (علیهم السلام) دانست؛ زیرا از کعب بن عجره روایت صحیح شده که گفت: وقتی این آیه بر رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) نازل شد عرض کردیم روش سلام دادن به تو را دانستیم، بفرما چگونه بر اهل بیت شما صلوات بفرستیم؟ فرمود: بگویید: «اللهم صلّ علی محمد و آل محمد»؛⁹
   5. 5.نماز انسان به شرط صلوات به مرحلة صحت و قبول می­رسد ¹⁰ و با صلوات پس از نماز کمال می­یابد؛  
   6. 6.«يصلّون» فعل مضارع است و دلالت بر استمرار دارد، يعني خدا و فرشتگان پيوسته صلوات مي‌فرستند، پس انسان هم باید پیوسته با این ذکر مأنوس باشد؛
   7. 7.صلواتی ارزشمند است که عمل هم در پی خود داشته باشد که همان اطاعت و تبعیت است. لذا فرمود: «صلّوا عليه و سلّموا تسلیماً!» هم «صلّوا» یعنی با زبان صلوات بفرستید و هم «سلّموا» یعنی در عمل تسلیم باشید؛
   8. 8.وقتي حرف انسان اثر مي‌كند كه خودش هم به گفته‌اش عمل كند. لذا اول می­فرماید: خداوند و ملائکه صلوات می­فرستند، سپس دستور می­دهد که ای مؤمنان شما هم صلوات بفرستید؛
   9. 9.در کار خیر افراد دارای نفوذ و تأثیرگذار، باید پیش­قدم شوند تا این عمل باعث ترغیب و تشویق دیگران شود. لذا فرمود: «و ملائکته یصلّون.»
   10. 10.انسان با فرستادن صلوات از آثار مادی و معنوی آن بهره­مند خواهند شد، آثاری مانند بخشش گناهان، ¹¹ برآورده شدن حاجات، ¹² اجابت دعا، ¹³ مورد شفاعت قرار گرفتن، ¹⁴ نورانیت قبر، ¹⁵یادآوری فراموش شده‌ها ¹⁶ و...

 

حسن ختام

 

روزی رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) در حالی که اثر شادی در چهرة مبارکشان نمایان بود، چنین فرمود: «جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای محمد! آیا راضی می­شوی به اینکه هر کدام از امت تو درودی بر تو بفرستد، من ده درود بر او بفرستم؟ و هر کدام سلامی بر تو بفرستد، من ده سلام بر او بفرستم؟»

 

بعد پیامبر (صلّی الله علیه و آله) فرمود: هرکس بر من درود فرستد، فرشتگان نیز بر او درود می­فرستند و مادامی که بر من درود فرستد برایش طلب آمرزش می­کنند، خواه آن فرد کم درود فرستد یا زیاد.» ¹⁷

 

 

 

منابع:

 

 

1. نک: آية الله مصباح يزدى، معارف قرآن(3-1)، ص359.

 

2. احزاب، آیة56.

 

3. لسان‌العرب، ج14، ص464.

 

4. همان، ص465.

 

5. اخبار و آثار حضرت امام رضا (علیه السلام)، ص559.

 

6. علامه طباطبايي، الميزان، ج 61، ص 394.

 

7. سيوطي، الدر المنثور، ج5، ص604.

 

8. ملامحسن كاشاني، الوافي، ج9، ص1513.           

 

 

 

9. الصواعق المحرقه، ص44؛الطرائف، ترجمة داوود الهامی، ص331.

 

10. الصواعق المحرقة، ص193؛ المبسوط، سرخسي حنفي، ج1، ص92.

 

11. وسايل الشيعه، ج7، ص491.

 

12. كافي، ج2، ص 164.

 

13. همان، ص64.

 

14. همان، ص36.

 

15. همان، ص7.

 

16. همان.

 

17. مختصر احیاء علوم الدین، ص132.

 

 

قصة ارباب معرفت

راه توفیق توبه

مرحوم حاجی‌نوری از مرحوم شیخ زین‌الدین نقل می‌نماید: «یک شب آقا امام چهارم حضرت زین العابدین (علیه السلام) را در عالم خواب زیارت کردم. گفتم: آقا چه کار کنم؟ تا همیشه به فکر قبر و قیامت باشم و توشه‌ای برای آن موقع جمع کنم؟ آقا چه کنم! توفیق توبه پیدا کنم و عمل صالحی انجام دهم؟ آقا ناراحتم چه کنم! توفیق از من سلب شده؟

حضرت فرمودند: اگر می‌خواهی توفیق و سعادت پیدا کنی بر خودت لازم کن که همیشه بگویی: "اللّهم صلّ علی محمد و آل محمد» چون ما هم زیاد صلوات می‌فرستیم.»²

بوی خوش دهان

حضرت حجت الاسلام محقق (داماد آیت الله گلپایگانی) می‌گوید: «مرحوم آخوند ملا علی همدانی فرمود: روزی پیرمردی برای حساب خمس پیش من آمد. متوجه شدم که از آن پیرمرد بوی عطر عجیبی به مشامم می‌رسد که تا به حال نظیر آن را استشمام نکرده‌ام. از آن پیرمرد پرسیدم که ای پیرمرد از چه عطری استفاده می‌کنی؟

گفت: حضرت آیت‌الله! این بوی خوش داستانی دارد که تا به حال برای کسی نگفته‌ام. اما چون شما آقای ما هستی برایتان تعریف می‌کنم: شبی در عالم خواب به محضر مقدس آقا رسول الله (صلبی الله علیه و آله) مشرف شدم. آن حضرت نشسته بودند و حدود ده یا بیست نفر اطراف ایشان حضور داشتند. من نیز در آن مجلس بودم. آن حضرت فرمود: کدام یک از شما بر من زیاد صلوات می‌فرستید؟ من خواستم بگویم که من زیاد صلوات می‌فرستم، اما ساکت شدم. بار دوم پرسیدند. باز هم کسی جواب ندادم. دفعة سوم حضرت فرمود: کدام یک از شما بر من زیاد صلوات می‌فرستید. خواستم بگویم: من! با خود فکر کردم شاید دیگران بیشتر از من صلوات می‌فرستند. ناگاه دیدم وجود نازنین حضرت رسول (صلّی الله علیه و آله) ایستادند و به من فرمودند: شما بر من زیاد صلوات می‌فرستید و مرا بوسیدند. این بوی خوش حاصل آن عنایت می‌باشد.»³

قمتی از زندگی

مرحوم حاج شیخ علی اکبر نهاوندی از علمای مشهور در کتاب شریفش آورده که یکی از زاهدان و پرهیزگاران می‌فرمود: «من با خودم عهد کردم که هر شب قبل از خوابیدن به اندازه معینی بر محمد و آل محمد صلوات بفرستم. یک شب، یک عده از رفقا و دوستان به اتاق و حجره‌ام آمدند. با این که حجره‌ام شلوغ بود و تا دیروقت طول کشید و خسته بودم ولی مثل هر شب صلوات‌هایم را فرستادم و بعد خوابیدم. خواب دیدم آقا رسول الله (صلّی الله علیه و آله) وارد حجره شدند و از تشریف‌فرمایی وجود مقدس حضرت، در و دیوار منور شده بود. به سوی من تشریف آوردند و فرمودند: کجاست آن دهانی که بر من صلوات می‌فرستاد؟ می‌خواهم ببوسم. من خجالت کشیدم که بگویم «من»، چون لیاقتی در خودم نمی‌دیدم، ولی آن‌قدر آقا رسول الله بزرگوار بودند که صورت مبارک را جلو آوردند و به صورت من بوسه زدند. از شدت خوشحالی از خواب پریدم، به طوری که همة دوستان و رفقا از خواب بیدار شدند. ⁴

هدیه به امام زمان

معروف بود مرحوم آیت‌الله العظمی بهجت زیاد ختم صلوات می‌گرفتند و صلوات از اذکار معمول ایشان بود. ایشان در جواب سؤال جوانی که مشتاق زیارت امام عصر (عجّل الله فرجه) بود و استدعای دعای خیر و راهنمایی برای نائل شدن به این سعادت را داشت، بیان داشتند: «زیاد صلوات، اهدای وجود مقدسش نمایید! مقرون با دعای تعجیل فرجش و زیاد به مسجد جمکران مشرف شوید با ادای نمازهایش!»⁵

پی نوشت:

1. همان، ص60.

2. صلوات، ص55.

3. علی خمسه‌ای، صلوات کلید حل مشکلات، ص81.

4. همان، ص72.

5. جرعة وصال، ص34.

 

 

 

ویران‌گر گناه / نگاهی به صلوات خاصة پیامبر

 

علی بانشی

 

به طور کلی برای ذکر صلوات، قالب‌ها و کیفیت‌های مختلفی را ذکر کرده‌اند که با مراجعه به منابع و کتاب‌های مختلف از جمله مفاتیح الجنان‌ می‌توان برخی از آنها را مشاهده کرد. از جمله از صلوات‌ها می‌توان به صلوات خاصه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله اشاره کرد.

 

مرحوم شیخ‌ عباس قمی نقل می‌کند: یکی از اصحاب به نام ابومحمد عبدالله بن محمد عابد در سال255 قمری درشهر سامرا در محضر امام حسن عسگری علیه‌السلام حضور یافته از ایشان درخواست می‌کند تا کیفیت صلوات فرستادن بر پیامبر و خاندان ایشان را املاء نمایند و حضرت هم برای هر یک از معصومین علیهم‌السلام صلوات خاصه‌ای را ذکر می‌نماید. ²

 

در این صلوات نکات قابل توجهی از حضرت امام علیه‌السلام بیان می‌نماید که شاید اشاره به بعضی از آنها خالی از حکمت نباشد.

 

در فراز این صلوات از خدا می‌خواهیم به جهت تحمل بار سنگین رسالت و تبلیغ دین که پیامبر آن را بردوش می‌کشیدند، برای ایشان درود بفرستد.

 

از جمله صفات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله که در این صلوات به آن اشاره شده است این است که محمد کسی است که کتاب آسمانی قرآن را به مردم تعلیم داد و نماز را درعالم برپا نمود و مردم را به دین اسلام دعوت نمود.

 

از دیگر نکاتی که حضرت امام حسن عسگری علیه‌السلام یاد آوری می‌کنند این است که خداوند گناهان بندگان را به واسطه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله مورد آمرزش قرار می‌دهد. حضرت امام رضا علیه‌السلام می‌فرمایند:کسی که نمی‌تواند چیزی را کفاره گناهش سازد، بر محمد و خاندان او بسیار صلوات بفرستد،چرا که صلوات گناهان را ویران می‌سازد.²

 

در این صلوات خاص از خداوند می‌خواهیم که برای اینکه دعا‌ها به واسطه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله مستجاب شود، براو درود بفرستد، ازحضرت امام صادق علیه‌السلام روایت شده است که هرکسی که از خداوند حاجتی را می‌طلبد در خواستش را با صلوات بر محمد و خاندان او آغاز نماید و سپس حاجت خود را بخواهد و در پایان هم صلوات بفرستند.³

 

از نکات مهمی که در این صلوات به آن اشاره شده است این است که خداوند به واسطه وجود با برکت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله همّ و غمّ و گرفتاری‌ها را از بین برده و از خدا می‌خواهیم که به جهت افزایش اموال و ثروت و نجات از حوادث هول انگیز بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله درود بفرستد. پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله می‌فرمایند: شیطان دو گونه است شیطان جن که با « لا حول ولا قوة الّا‌ بالله‌ العلی‌العظیم» رانده می‌شود و شیطان انس که به ذکر صلوات بر پیامبر و خاندان او رانده می‌شود.⁴

 

پی نوشت:

 

1. بحارالانوار، طبع بیروت، ج19،ص73

 

2. عیون اخبار الوضا، باب28،ح52

 

3. کافی، باب الصلاة علی محمد و اهل بیته،ح16

 

4. بحارالانوار، ج95، ص136

 

 

 

 

با درودهای امام چهارم/ نگاهی به صلوات‌های صحیفة سجادیه

 

محمد هادی فرزانه

 

وقتي انسان كتاب شريف صحیفة سجادیه را ورق مي‌زند دعايي در سراسر كتاب او را همراهي مي‌كند و كمتر صفحه‌اي را مي‌بیند كه اين دعاي مستجاب در آن نباشد؛ وجود ده‌ها ذكر صلوات بر محمد و آل محمد در دعاهای امام سجاد (علیه السلام) داراي نكاتي است كه به فضل الهي به برخي از آنها پرداخته مي‌شود:

 

دعا براي فرج بعد از صلوات

 

از آن چيزهايي كه در همه حال به ویژه بعد از صلوات سفارش شده است دعا براي فرج امام زمان (عجّل الله فرجه) است كه انسان از خداوند براي فرج حضرت مهدي (عجّل الله فرجه) دعا کند كه در حقيقت فرج همة مؤمنان است. مرحوم ميرزا محمد تقي اصفهاني در كتاب «مكيال المكارم» حدود نود اثر برای دعا كننده دربارة فرج امام زمان (عجّل الله فرجه) بيان مي‌فرمايد.

 

حضرت امام سجاد (علیه السلام) در دعاي 48 صحيفه براي فرج امام زمان (عجّل الله فرجه) چنين دعا مي‌كنند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، كَصَلَوَاتِكَ وَ بَرَكَاتِكَ وَ تَحِيَّاتِكَ عَلَى أَصْفِيَائِكَ إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ، وَ عَجِّلِ الْفَرَجَوَ الرَّوْحَ وَ النُّصْرَةَ وَ التَّمْكِينَ وَ التَّأْيِيدَ لَهُمْ؛ ¹ بار خدايا، بر محمد و خاندانش درود بفرست كه تويى خداوند ستوده صاحب مجد و عظمت. و آن سان كه به اصفياى خود إبراهيم و آل إبراهيم درود فرستادى، بركات و تحيّات خويش بر محمد و آل محمد ارزانى دار و در گشايش و آسايش و يارى كردن و تسلط بخشيدن و تأييدشان تعجيل فرما!»

 

ممكن است گفته شود اين مطلب دعا براي تعجيل گشايش در گرفتاري‌هاست و ربطي به فرج امام زمان (عجّل الله فرجه) ندارد، اما در جواب بايد گفت دعا براي راحتي و ياري و قدرت رسيدن همان دعا براي فرج امام زمان (عجّل الله فرجه) است و اين امر حاصل نمي‌شود مگر بعد از زمان ظهور سراسر نور حضرت مهدي (عجّل الله فرجه).

 

چنان‌كه از خود حضرت نيز روايتي نقل شده است كه فرمود: «أَكْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِيلِ‏ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِكَ فَرَجُكُم؛‏² براى تعجيل در فرج امام زمان (عجّل الله فرجه) زياد دعا نمایيد كه فرج شما در اين است.»

 

1. 1. 1.لعن در كنار صلوات

 

مسئلة تبرّي و بيزاري جستن از دشمنان اهل بيت (علیهم السلام) يكي از فروع دين مقدس اسلام است كه همان دشمنان خدا هستند. يكي از راه‌هاي ابراز زباني برائت لعن كردن است كه خود لعن و برائت هم آدابي دارد و سخن بسيار دارد كه جايگاه آن نيست، اما سخن در اينجا قرار گرفتن لعن در كنار صلوات است كه بايد تولّي يعني دوست داشتن اهل بيت (علیهم السلام) در كنار تبرّي قرار بگيرد و حتي گاهي لعن و برائت بر صلوات مقدم مي‌شود.

 

از همين نمونه است كلمة «توحيد» كه ابتدا با «لا إله» از همة معبودان تبرّي مي‌جويد و سپس مي‌گويد: «إلا الله» و معبود واقعي را به جای آن می‌نشاند و معنا اين‌گونه مي‌شود: «هيچ معبودي جز خداوند وجود ندارد.»

 

در زيارت عاشورا كه به نقل از خداوند است نيز نخست مي‌فرمايد: «صد مرتبه بر دشمنان لعن كن، وقتي كه دل فقط جايگاه امام شد و از اغيار خالي شد، حال بگو: السلام عليك يا أباعبدالله و...»

 

از آموزش‌هاي امام سجاد (علیه السلام) در صحيفه همين مطلب است كه حضرت در دعاي 48 مي‌فرمايند: «اللَّهُمَّ الْعَنْ أَعْدَاءَهُمْ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ، وَ مَنْ رَضِيَ بِفِعَالِهِمْ وَ أَشْيَاعَهُمْ وَ أَتْبَاعَهُمْ. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، ³ بار خدايا دشمنان ايشان را از پيشينيان ‏و آيندگان (تا روز قيامت) و هر كه را به اعمال و كردار آنان راضى و خشنود مي‌شود و دوستان و پيروانشان را لعنت كن (از رحمت خود نوميد و عذاب و كيفر فرما)!»

 

3. دوام در صلوات

 

از اموري كه در روايات به آن زياد تأكيد شده دوام داشتن در كارهاست. حضرت امير مؤمنان (علیه السلام) می‌فرماید: «كمي كه داراي دوام باشد بهتر است از زيادي كه رنج آور باشد.» ⁴

 

در كتاب صحيفة سجاديه از امام سجاد (علیه السلام) در دعاي 47 بعد از ذكر دو فضيلت از فضايل صلوات به بيان دوام مي‌پردازند و حضرت مي‌فرمايند: «رَبِّ صَلِّ عَلَيْهِمْ زِنَةَ عَرْشِكَ وَ مَا دُونَهُ، وَ مِلْ‏ءَ سَمَاوَاتِكَ وَ مَا فَوْقَهُنَّ، وَ عَدَدَ أَرَضِيكَ وَ مَا تَحْتَهُنَّ وَ مَا بَيْنَهُنَّ، صَلَاةً تُقَرِّبُهُمْ مِنْكَ زُلْفَى، وَ تَكُونُ لَكَ وَ لَهُمْ رِضًى، وَ مُتَّصِلَةً بِنَظَائِرِهِنَّ أَبَداً؛ ⁵ اى پروردگار من، تحيت و درود بفرست بر ايشان، تحيت و درودى هم‌سنگ عرش عظيم خود و هر چه در زير عرش جاى دارد، هم‌سطح آسمان‏ها و هر چه بالاتر از آنهاست و به تعداد زمين‌ها و هر چه در زير آن‌هاست و هر چه بين آن‌هاست؛ تحيت و درودى كه ايشان را به كمال قرب تو برساند و براى تو و ايشان ماية خشنودى باشد و اين صلوات تا ابد به نظايرش متصل باشد (اين صلوات مدام بر پيامبر (صلّی الله علیه و آله) و آل پیامبر (علیهم السلام) فرستاده شود).

 

 

 

آثار و بركات صلوات در صحيفة سجاديه

 

صلوات در زندگي دنيوي و اخروي انسان بسيار تأثير دارد و گاهي مشكلات بسيار بزرگ با اين ذكر حل مي‌شود و در آخرت نيز از هنگام احتضار تا همة مراحل قبر و قيامت اين ذكر و دعاي كارساز گرفتاري‌هايي را از پيش پاي انسان بر مي‌دارد. به سه اثر از آثاري كه امام سجاد (علیه السلام) در ادعية صحيفه بيان فرموده‌اند اشاره‌اي مي‌شود:

 

یکم. صلوات، عامل شفاعت

 

از مسائل مهم در مذهب تشیع که اعتقاد به آن از اصول مسلّم تشيع است، مسئلة شفاعت است. امام صادق (علیه السلام) در اين‌باره فرمودند: «هركس سه چيز را انكار كند از شيعيان ما محسوب نمي شود: معراج، سؤال در قبر و شفاعت.» ⁶از حديث فوق اهميت شفاعت معلوم گرديد.

 

حضرت در آخر دعاي 31 صحيفه كه دعايي در باب توبه است مي فرمايند: «وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، صَلَوةً تَشْفَعُ لَنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ؛ ⁷خداوندا بر محمد و آل محمد درود بفرست؛ درودي كه شافع ما در روز قيامت باشد!»

 

دوم. صلوات موجب تقرب به پيامبر (صلّی الله علیه و آله) و اهل بيت (علیهم السلام)

 

صلوات عاملي براي نجات فرستندة صلوات است و چون صلوات دعاست آثاري هم براي شخص رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) دارد كه صلوات برايشان فرستاده مي‌شود. در دعاي 46 حضرت زين العابدين (علیه السلام) به فايدة صلوات براي پيامبر (صلّی الله علیه و آله) اشاره مي‌كند: «رَبِّ صَلِّ عَلَيْهِمْ زِنَةَ عَرْشِكَ وَ مَا دُونَهُ وَ مِلْ‏ءَ سَمَاوَاتِكَ وَ مَا فَوْقَهُنَّ، وَ عَدَدَ أَرَضِيكَ وَ مَا تَحْتَهُنَّ وَ مَا بَيْنَهُنَّ، صَلَوةً تُقَرِّبُهُمْ مِنْكَ زُلْفَى، ً؛ ⁸ اى پروردگار من، تحيت و درود بفرست بر ايشان، تحيت و درودى هم‌سنگ عرش عظيم خود و هر چه در زير عرش جاى دارد، هم‌سطح آسمان‏ها و هر چه بالاتر از آنهاست و به تعداد زمين‌ها و هر چه در زير آنهاست و هر چه بين آنهاست؛ تحيت و درودى كه ايشان را به كمال قرب تو برساند!»

 

سوم. صلوات ماية خشنودي خدا و رسول خدا (صلّی الله علیه و آله)

 

از بهترين توفيقات انسان در طول زندگي خشنودي خدا و رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) از اوست و انسان در طول زندگي براي اين هدف تلاش مي‌كند. يكي از چيزهايي كه اين هدف اعلا را براي انسان ايجاد مي‌كند ذكر شريف صلوات بر محمد و آل محمد است. حضرت در دعاي 46 در ادامة فراز فوق مي‌فرمايد: «رَبِّ صَلِّ عَلَيْهِمْ زِنَةَ عَرْشِكَ وَ مَا دُونَهُ، وَ مِلْ‏ءَ سَمَاوَاتِكَ وَ مَا فَوْقَهُنَّ، وَ عَدَدَ أَرَضِيكَ وَ مَا تَحْتَهُنَّ وَ مَا بَيْنَهُنَّ، صَلَاةً تُقَرِّبُهُمْ مِنْكَ زُلْفَى، وَ تَكُونُ لَكَ وَ لَهُمْ رِضًى، وَ مُتَّصِلَةً بِنَظَائِرِهِنَّ أَبَداً؛ ⁹اى پروردگار من، تحيت و درود بفرست بر ايشان، تحيت و درودى هم‌سنگ عرش عظيم خود و هر چه در زير عرش جاى دارد، هم سطح آسمان‏ها و هر چه بالاتر از آنهاست و به تعداد زمين‌ها و هر چه در زير آن‌هاست و هر چه بين آنهاست. تحيت و درودى كه ايشان را به كمال قرب تو برساند و براى تو و ايشان ماية خشنودى باشد.»

 

 

 

منابع:

 

 

1.صحيفه سجاديه دعاي (48) (وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ يَوْمَ الْأَضْحَى وَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ:

  2 .بحارالانوار جلد 52 صفحه 92

 3.صحيفة سجاديه، دعاي 48: «وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ يَوْمَ الْأَضْحَى وَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ.»

 4.وسائل‏الشيعة، ج1، ص118.  

 5.صحيفة سجاديه، دعای47: «وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي يَوْمِ عَرَفَةَ.»

 6.بحارالانوار، ج6، ص223.

 7.صحيفة سجاديه، دعاي31: «وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي ذِكْرِ التَّوْبَةِ وَ طَلَبِهَا.»

 8.صحيفة سجاديه، دعاي47: «وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي يَوْمِ عَرَفَةَ.»

 9.صحيفة سجاديه، دعاي47: «وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي يَوْمِ عَرَفَةَ»

 

 

صلوات از منظر فریقین / جایگاه لفظ <آل> در ذکر صلوات

 مهدی منتظری

 

از نظر فقهای شیعه مقدار واجب صلوات بر محمد و آل او را« اللهم صلً‌محمّد‌ و‌آل ‌محمّد» می‌‌باشد.آوردن لفظ «آل» بعد از نام رسول خدا، ضروری و از مسلًمات مذهب شیعه است.

 می‌توان گفت کلمة«آل» پس از نام مبارک رسول خدا به عنوان، یگانه شعار و علامت پرافتخار پیروان اهل‌بیت است؛امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: پدرم شنید مردی پردة کعبه را گرفته و می‌گوید: اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمد( و نامی از آل محمد، به دنبال آن نمی‌برد) به او فرمود: ای بندة خدا بریده‌اش منما، و دربارة حق ما به ما ستم مکن، و بگو: اللّهمّ صلّ علی محمّد و اهل ‌بیته»¹ رسول خدا فرمود: کسی که بر من درود بفرستد ، ولی بر خاندانم درود و صلوات نفرستد، بوی بهشت بر مشامش نخواهد رسید، همانا نسیم بهشت را می‌توان از فاصلة 500 سال بویید.²آن زمان که آیة مبارکة انّ‌الله‌ و ملائکتَه یصلّون علی‌النّبی... نازل شد جمعی از اصحاب به رسول خدا عرض کردند: چگونه صلوات بفرستیم؟ رسول خدا فرمود: بگویید:اللهم صل علی محمد و آل محمد آن حضرت در ادامه فرمود: لاتصلوا علی صلوات البتراء هرگز بر من صلوات ناقص و بی فایده نفرستید. پرسیدند صلوات ناقص چیست؟ فرمود: صلوات ناقص آن است که بگویید: اللهم صل علی محمد و ادامه ندهید؛ بلکه(صلوات کامل بفرستید) و بگویید: اللهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد.³

 

از امام رضا علیه‌السلام در هنگام مناظره با علمای عراق و خراسان در مورد لفظ آل این‌گونه سؤال شد: یااباالحسن به ما بگو، عترت پیامبر همان آل ایشان هستند یا غیر آل او هستند؟ حضرت امام رضا فرمود: عترت همان آل هستند. علما گفتند: رسول خدا فرمود: امتم همه آل من هستند.اینان همه یاران پیغمبرند پس آل محمد امت او هستند. امام رضا علیه‌السلام فرمود:به من بگویید که صدقه بر آل محمد حرام است یا نه؟ گفتند: آری حرام است.حضرت فرمود: آیا صدقه بر همة امت حرام است؟ گفتند: نه. حضرت فرمود: این است فرق میان آل(پیامبر) و امت. وای بر شما کجا رفتید شما پشت به قرآن دادید یا اینکه شما گروهی اسراف کننده (بی احتیاط) هستید؟ آیا نمی‌دانید روایت در ظاهر خود دربارة برگزیده‌های هدایت یافته(اهل‌بیت) می‌باشد نه دیگران؟!⁴

 

 

 

اهل سنت درمورد آوردن«آل» پس ازنام پیامبر دو نظر دارند:

 

عده‌ای از علمای اهل سنت آوردن لفظ «آل» را ضروری می‌شمارند و برخی دیگر آوردن لفظ «آل» را واجب نمی‌‌دانند؛اما جایز می‌دانند. این گرایش در کتابهای فقهی و غیر فقهی آنان به تصویر کشیده شده است.

 

اعتقاد به اهل‌بیت پیامبر را می‌توان به صورت پررنگ در لابه‌لای کتب اهل سنت مشاهده نمود.از آن جمله می‌توان به کتاب کشاف زمخشری اشاره نمود.زمخشری عالم بزرگ اهل سنت درباره محبت اهل بیت علیهم‌السلام حدیثی نقل كرده كه خیلی ارزنده و پرمعناست و فخر رازی و قرطبی نیز از او اقتباس كرده‏اند: حدیث مزبور به وضوح مقام آل محمد علیهم‌السلام و اهمیت حبّ به آنها را بیان می‏دارد. رسول خداصلی‌الله علیه‌و‌آله فرمود:

 

هر كس با محبت آل محمد بمیرد شهید از دنیا رفته، آگاه باشید هر كس با محبت آل محمد از دنیا رود بخشوده است، آگاه باشید هر كس با محبت آل محمد از دنیا رود با توبه از دنیا رفته، آگاه باشید هر كس با محبت آل محمد از دنیا رود مؤمن كامل الایمان از دنیا رفته، آگاه باشید هر كس با محبت آل محمد از دنیا رود فرشته مرگ او را بشارت به بهشت می‏دهد، و سپس منكر و نكیر (فرشتگان مامور سؤال در برزخ) به او بشارت دهند، آگاه باشید هر كس با محبت آل محمد از دنیا رود او را با احترام به سوی بهشت می‏برند آن چنان كه عروس به خانه داماد، آگاه باشید هر كس با محبت آل محمد از دنیا رود در قبر او دو در به سوی بهشت گشوده می‏شود، آگاه باشید هر كس با محبت آل محمد از دنیا رود قبر او را زیارتگاه فرشتگان رحمت قرار می‏دهد، آگاه باشید هر كس با محبت آل محمد از دنیا رود بر سنت و جماعت اسلام از دنیا رفته، آگاه باشید هر كس با عداوت آل محمد از دنیا رود روز قیامت در حالی وارد عرصه محشر می‏شود كه در پیشانی او نوشته شده: مایوس از رحمت خدا، آگاه باشید هر كس با بغض آل محمد از دنیا برود كافر از دنیا رفته، آگاه باشید هر كس با عداوت آل محمد از دنیا برود بوی بهشت را استشمام نخواهد كرد. ⁵

 

پی‌نوشت‌ها:

 

1. 1. 1.اصول کافی،ج4ص253
   2. 2.سفینة‌البحار،ج2ص49
   3. 3.شرح فضائل صلوات ص20
   4. 4.تحف العقول ص450
   5. 5.^{كشاف 4/220، تفسیر فخر رازی 27/165}

 

 گونه شناسی فضیلت صلوات در ایام سال

 حامد ترابی

 

یک عمل، در زمان‌های مختلف دارای اثرات متفاوتی می‌تواند باشد. درست است که فرستادن صلوات در هر زمانی اثر خود را دارد؛ امّا زمان در فضیلت بیشتر صلوات نقش اساسی دارد. در زیر به طور اجمال به گونه‌های مختلف صلوات و فضیلت آن در ایام سال پرداخته می‌شود.

 

فضیلت صلوات در روز پنج‌شنبه، شب جمعه، و روز جمعه

 

شیخ طوسی آورده است که بعد از نماز عصر روز پنج‌شنبه، تا آخر روز جمعه، فرستادن این صلوات بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله بسیار مستحب است.

 

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم و اهلک عدوهم من الجن و الانس من الاولین و الآخرین

 

و اگر این صلوات را صد بار بگوید، برای او فضل بسیار خواهد بود.¹ مصباح‌المتهجد،ص265

 

امام صادق علیه‌السلام فرمود: هیچ عملی در روز جمعه با فضیلت‌تر از صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد نیست.² بحارالانوار،ج95، ص50

 

رسول خدا فرمود: هر کس در روز جمعه صد مرتبه برای من صلوات بفرستد، حق‌تعالی گناهان هشتاد سالة او را بیامرزد.³ جامع الاخبار ص155 ح16

 

امام صادق علیه‌السلام فرمود: هنگامی که شب جمعه فرا می‌رسد، جمعی از فرشتگان که به عدد ذره‌ها هستند از آسمان فرود می‌آیند، در دست‌های آنها قلم‌هایی از طلا و کاغذهایی از نقره می‌باشد، و در آخر شب جمعه چیزی به جز صلوات بر پیامبر و خاندان آن حضرت (علیهم السلام) را نمی‌نویسند، پس در آن روز و شب بسیار صلوات بفرستید.

 

و در ادامه فرمود: همانا از روش پسندیده آن است که؛ در هر روز جمعه هزار مرتبه و در غیر آن روز صد مرتبه صلوات فرستاده شود.⁴ (جمال الاسبوع،: 123؛ بحار الانوار، ج94، ص50. با کمی تفاوت.

 

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود:

 

هر کس روز جمعه بر من صد صلوات فرستد، حق تعلی شصت حاجت او را روا می‌کند، سی در دنیا، و سی در آخرت.⁵(شرح و فضائل صلوات، ص128؛ به نقل از ثواب الاعمال)

 

امام صادق (علیه السلام) فرمود: هر کس در شب جمعه، بر محمد و آل محمد (صلی الله علیه و آله) صلوات بفرستد.

 

روز قیامت، روشن می‌گرداند نور آن آسمان‌ها را، و فرشتگان خدا در آسمان‌ها برای او استغفار می‌کند.

 

و فرشته‌ای که موکل بر قبر مطهر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشد، تا روز قیامت برای او استغفار می‌کنند.⁶ بحار الانوار، ج89، ص312

 

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

 

در روز قیامت، حق تعالی، روزها را مبعوث می‌گرداند به صورتی که خلائق بدانند که آنها ایامند، و روز جمعه پیش از همه می‌باشد، مانند عروسی با جمال و کمال که او را برای مردی صاحب دین و مال هدیه می‌برند، و می‌آید و بر در بهشت می‌ایستد، و ایام دیگر پشت سر او می‌ایستند، و شهادت می‌دهد، و آن (روز جمعه) برای هر کسی که زیاد صلوات فرستاده بر محمد و آل محمد (علیهم السلام) شفاعت می‌کند. و غیر این گروه را شفاعت نمی‌کند.

 

کسی عرض کرد:

 

صلوات بسیار چه مقدار است؟ و در کدام وقت بهتر است؟ آن حضرت فرمود: صد مرتبه و بعد از نماز عصر. راوی پرسید: چگونه صلوات فرستم؟ آن حضرت فرمود: می‌گویی؟

 

اللهّم صلّ علی محمّد و آل محمّد و عجّل فرجهم.

 

خدایا! درود فرست بر محمد و اهل بیت او. و در فرجشان تعجیل فرما.⁷(شرح و فضائل صلوات، ص130

 

فضیلت صلوات درماه رجب، مخصوصاً در روز مبعث

 

ابن راشد می‌گوید: به حضرت امام صادق (علیه السلام) عرض کردم:

 

آیا غیر اعیاد مشهوره عید دیگری هست؟ فرمود: شریف‌تر و کامل‌تر از همة آنها روزی است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مبعوث گردید.

 

عرض کردم: آن کدام روز بود؟ فرمود: روز شنبه بیست و هفتم ماه رجب بود. عرض کردم: در آن روز چه عملی باید انجام داد؟ فرمود: روزه می‌گیری و صلوات بر محمد و آل محمد (علیهم السلام) می‌فرستی. ⁸مصباح المتهجد، ص754)

 

فضیلت صلوات بر امیرالمؤمنین (علیه السلام)؛ در روز عید بزرگ غدیر

 

امام صادق (علیه السلام) فرمودند:

 

هر گاه در روز غدیر در حرم مولا امیر المؤمنین (علیه السلام) بودی، نزدیک قبر (مطهر) برو؛ و اگر در جای دروی بودی، به سوی قبر مطهر آن حضرت اشاره کن و بعد از نماز و دعا این زیارت را بخوان.⁹ زیارت در اقبال الاعمال، ص494)

 

فضیلت صلوات در ماه شعبان

 

بهار صلوت ماه شعبان است، و شعبان المعظم به ماه اهل بیت (علیهم السلام) شهرت دارد. روایت شده؛ یک صلوات در این ماه معادل ده صلوات درغیر این ماه است.¹⁰شرح و فضائل صلوات، ص132

 

فضیلت صلوات در ماه مبارک رمضان

 

چنانچه در خطبه‌ای حضرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود:

 

هرکس در این ماه، بسیار بر من صلوات بفرستد، خداوند ترازوی اعمال او را، در روزی که ترازوهای اعمال سبک باشد، سنگین می‌گرداند. (شرح فضائل صلوات، ص133)

 

اصول اعتقادات در یک جمله!/ گفتگو با حجة‌الاسلام والمسلمین استاد محمدی درباره ذکر صلوات

 حامد ترابی

 

در میان اذکار ذکر صلوات از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این ذکر آثار مستقیمی در زندگی دنیا و آخرت انسان دارد. برای پی بردن به اهمیت موضوع گفتگوی چاووش با حجة‌الاسلام و المسلمین استاد محمدی را مرور می‌کنیم.

 

ذکر لسانی در فرهنگ اهل بیت (علیهم السلام) چه جایگاهی دارد؟

 

در فرهنگ اهل بیت (علیهم السلام) و در قرآن آیات فراوانی داریم که بحث ذکر را مطرح می کند. خود اهل بیت (علیهم السلام) پیوسته ذکر می‌گفته‌اند. «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثيراً.» در مناجات شعبانیه داریم که امیر مؤمنان (علیه السلام) می‌فرماید: «إِلَهِي وَ أَلْهِمْنِي وَلَهاً بِذِكْرِكَ‏ إِلَى‏ ذِكْرِک وَ هِمَّتِي فِي رَوْحِ نَجَاحِ أَسْمَائِكَ وَ مَحَلِّ قُدْسِك‏؛ خدایا به من توفیق بده که من ولهی داشته باشم به ذکر تو، یعنی سرگشته و حیران یاد تو باشم. از پیامبر (صلّی الله علیه و آله) هم نقل شده که فرمود: «ما من‏ ساعةٍ تمرّ بابن آدم لم يذكر اللَّه فيها إلّا حسر عليها يوم القيامة؛ هیچ ساعتی نیست که بر فرزند آدم می‌گذرد که به یاد خدا نیست در آن ساعت مگر اینکه روز قیامت دچار حسرت می‌شود که چرا من آن ساعت را بدون یاد خدا گذراندم.»

 

ذکر صلوات در میان اذکار چه جایگاهی دارد؟

 

ذکر صلوات به خاطر ویژگی‌هایی که دارد در بین ذکرها جایگاه برجسته‌ای دارد. ذکر صلوات از چند جهت ممتاز است: یکی از لحاظ اینکه شعار اسلام است و باعث ناراحتی شیاطین می‌شود. هر جا صلوات فرستاده بشود مخصوصاً شیاطین به انس به شدت ناراحت می‌شوند. جهت دوم این است که اصول عقاید ما توی صلوات است. یعنی شعاری است که در بردارندة اعتقادات شیعه است؛ توحید و نبوت و امامت و معاد... اینها همه توی ذکر صلوات است. از این حیث هم مهم است و سوم از حیث ثواب‌های فراوانی که بر صلوات مترتب است و چهارم از حیث آثار و برکاتی که صلوات دارد این ذکر از آن ذکرهایی است که اگر انسان در زمین با این ذکر خدا را یاد کرد در آسمان‌ها هزاران صف فرشته او را یاد خواهند کرد. یکی از آثار صلوات این است که نفاق را از بین می‌برد. امام صادق (علیه السلام) از قول پیامبر (صلّی الله علیه و آله) فرمودند: «الصَّلَوةُ عَلَيَ‏ وَ عَلَى‏ أَهْلِ‏ بَيْتِي‏ تَذْهَبُ بِالنِّفَاق؛ صلوات بر من و اهل بیتم نفاق را از بین می‌برد.» خب یکی از راه‌هایی است که انسان آن ریشه‌های نفاق را که در دل‌ همة‌ ما کم و بیش وجود دارد به وسیلة آن از بین ببرد. فایده و اثر دیگری که دارد برآورده شدن حاجات انسان است. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسی که صد بار بگوید: «يَا رَبِ‏، صَلِ‏ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، قُضِيَتْ لَهُ مِئَةُ حَاجَةٍ» صد حاجت برای او برآورده می‌شود، سی تا برای دنیا و هفتاد هم برای آخرت. خداوند متعال بر پیامبر صلوات می‌فرستد. آثار و برکات فراوان دیگری هم بر صلوات مترتب است، مخصوصاً اینکه صلوات باعث استجابت دعا می‌شود؛ چون صلوات دعای مستجاب است و اگر انسان دعایش را به صلوات متصل کند حتماً دعایش مستجاب خواهد شد. مقداری هم دربارة فرق بین صلوات ناقص و کامل بفرمایید! این صلوات کامل که می‌گویند چگونه باید باشد؟

 

صلوات ناقص این است که انسان بخواهد فقط بر پیامبر صلوات بفرستد و اهل بیت (علیهم السلام) را حذف کند. بعضی از روایات هست که پیامبر (صلّی الله علیه و آله) فرمود بر من صلوات ابتر و ناقص نفرستید. گفتند صلوات ناقص چیست. فرمود: اینکه بگویید: «اللّهم صلّ علی محمد» و «آل محمد» را نگویید. این صلوات، صلوات ناقص و ابتر است. روایت را اهل سنت هم نقل کرده‌اند. در بعضی از روایات آمده که از امام سؤال کردند ما چطور بر پیامبر، صلوات بفرستیم؟ فرمود: «تقولون: صلوات اللّه و ملائكته و أنبيائه‏ و رسله‏ و جميع‏ خلقه على محمّد و آل محمّد، و السلام عليه و عليهم و على أرواحهم و أجسادهم و رحمة اللّه و بركاته». بعد می‌گوید سؤال کردم که ثواب کسی که این جوری صلوات بفرستد چیست؟ امام فرمود که به خدا از گناهانش خارج می‌شود مثل روزی که متولد شده. به هر حال صلوات کامل این است که انسان هم بر پیامبر و آل پیامبر هر دو درود بفرستد. آن صلوات مشهور و صلواتی که همه جا گفتنی است و شیعه و سنی قبولش دارند همان «اللهم صلّ علی محمد و آل محمد» است.

 

آیا بلند صلوات فرستادن فضیلتی دارد و ملاک از صدای بلند در صلوات چیست؟

 

بله! از این حیث که صلوات شعار است خود ماهیت شعار اقتضا می‌کند که هم منظم و هم‌صدا باشد و هم تا حدی بلند باشد. وانگهی نباید خیلی فریاد بزنیم و باید هماهنگ هم باشد. ملاکش عرفی است.. صلوات با تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرق می‌کند. تسبیح حضرت زهرا (سلام الله علیها) با نگاه به اینکه شعار نیست آهسته باید گفته شود. اما چون صلوات شعار است حتماً باید با صدای بلند وانگهی نه خیلی بلند و فریاد گفته شود، بلکه با صدایی نسبتاً رسا و هماهنگ و یک‌صدا باید باشد. پیامبر فرمود: «ارْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ‏ بِالصَّلَوةِ عَلَيَّ فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالنِّفَاق؛ صدایتان را بر صلوات بر من بلند کنید که این باعث از بین رفتن نفاق می‌شود.»

 

در چه جاهایی بر فرستادن صلوات تأکید شده است؟

 

صلوات بر پیامبر (صلّی الله علیه و آله) همه جا خوب است که گفته شود. پیامبر (صلّی الله علیه و آله) فرمود بر من زیاد صلوات بفرستید. صلوات بر من «نُورٌ فِي الْقَبْرِ وَ نُورٌ عَلَى الصِّرَاطِ وَ نُورٌ فِي الْجَنَّة». در بعضی موارد مثل وقتی انسان عطسه می‌زند یا می‌خواهد گوسفند بکشد خوب است که صلوات بفرستند. اما بعضی از جاها خیلی بیشتر تأکید شده است، حتی اگر انسان در نماز باشد؛ آنجایی که نام پیامبر (صلّی الله علیه و آله) برده می‌شود تأکید کرده‌اند که صلوات بفرستید. پیامبر (صلّی الله علیه و آله) خودشان فرمودند: «أَجْفَى النَّاسِ فَرَجُلٌ ذُكِرْتُ‏ بَيْنَ‏ يَدَيْهِ‏ فَلَمْ يُصَلِّ عَلَيَّ؛ جفاکارترین انسان‌ها کسی است که من پیش او اسم برده بشوم و صلوات نفرستد.» اگر اسم پیامبر یا لقبی مثل نبی، رسول الله یا محمد و احمد را شنید باید بگوید: «اللهمّ صلّ علی محمد و آل محمد.» آن جاهای که اسم، کنیه و لقب حضرت خوانده می‌شود ضرورت بیشتری دارد و بیشتر باید صلوات فرستاد. همچنین سفارش می‌کنند در مجالسی که انسان‌های شیطان صفت حضور دارند هم لازم است انسان صلوات بفرستد تا آن شیاطین دور شوند و وسوسة آن شیاطین از انسان دور شود.

 

به عنوان سؤال آخر بفرمایید صلوات چه آثار تربیتی در خانواده و جامعه می‌تواند داشته باشد؟

 

گاهی توی خانواده و جامعه فقط همان صرف ذکر صلوات است، یعنی بدون توجه و بدون حضور قلب. خود همین امر هم آثار و برکاتی دارد. باعث می‌شود که شیاطین انس از انسان دور بشوند. اما مهم‌تر از این، این است که انسان محتوا و حقیقت صلوات را در خانه مطرح و نهادینه کند، یعنی خانه، خانة صلواتی باشد؛ خانه‌ای باشد که مفهوم صلوات‌ که عرض کردیم اصول عقاید ما توی صلوات است، این مفهوم توی خانه مطرح بشود و صرف لفظ نیست، محتوای صلوات اجرا بشود. ائمه (علیهم السسلام) مخصوصاً امام سجاد (علیه السلام) به شکل کاملاً هدف‌مندی در میان دعاهایش صلوات را مرتب تکرار می‌کرد؛ چون می‌دانست که آثار تربیتی این صلوات‌ها اگر مهم‌تر از آثار آن دعاها نباشد در همان حد خواهد بود. شما می‌بینید که امام یک جمله می‌فرماید و بعدش «اللهم صلّ علی محمد و آل محمد» را می‌گوید. اگر این جوری شد آن وقت خانواده می‌شود خانواده‌ای که با خدا آشنا است؛ چون از خدا طلب علو درجه برای پیامبر (صلّی الله علیه و آله) می‌کنیم. با پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) و معاد هم آشناست؛ چون از این طریق از خدا می‌خواهد که درجات پیامبر در عالم برزخ و عوالم دیگر بالاتر برود. بنابر این اگر مفهوم صلوات و محتوای صلوات در خانواده و در جامعه اجرا شود این باعث تربیت می‌شود. دوستان فراموش نکنند که تربیت از نظر اسلام و از نظر قرآن یعنی حرکت به سوی «قرب إلی الله»، یعنی هدف تربیت از نظر ما و از نظر قرآن و روایات این است که انسان را به خدا نزدیک کند. اگر صلوات چنین هدفی را تأمین می‌کند که می‌کند، از چند حیث؛ معنوی، لفظی، محتوایی و معنوی. اگر این جوری است خب پس صلوات می‌شود بهترین وسیله برای تربیت فرد و جامعه.

 
 

بلند صلوات بفرست!

معرفی کتاب شرح صلوات

جعفر مروجی

بعد از نماز مثل همیشه خادم مسجد آیة‌ «إنّ الله و مَلائکَتَهُ...»‌ را خواند و همه بلند صلوات فرستادند. با خودم فکر کردم چه جالب! تنها کاری که خود خدا آن را انجام می‌دهد و به مؤمنان هم دستور می‌دهد آن را انجام دهند،‌ صلوات است. پس صلوات باید خیلی ارزش داشته باشد. دنبال کتابی بودم تا در زمینة صلوات و انواع آن و آثار و برکات این ذکر نوشته شده باشد.

در بین کتاب‌هایی که دربارة صلوات نوشته شده، کتاب «شرح صلوات» نوشتة‌ سید احمد بن محمد حسینی اردکانی جایگاه ممتازی دارد. نویسنده در فصل اول، معنای صلوات و تسلیم را در لغت و اصطلاح بررسی و در فصل دوم نکات و مباحثی را دربارة آیة صلوات (احزاب، آیة 56) مطرح کرده است.

در تعیین لفظی که صلوات و سلام به آن حاصل می‌گردد، عنوان فصل سوم این کتاب است. در این فصل مباحثی دربارة نحوة فرستادن صلوات و اینکه حتماً باید «و آل محمد» را نیز در صلوات قید کرد، آورده شده است.

بعید می‌دانم کسی فصل چهارم کتاب «شرح صلوات» را بخواند و در فرستادن صلوات سستی کند. در این فصل فضایل و فواید فرستادن صلوات مطرح شده است که نویسنده با جمع‌آوری احادیث بسیار زیبا در این‌باره، هر خواننده‌ای را به فرستادن صلوات ترغیب می‌کند.

با اینکه صلوات در همه جا و همه حال،‌ عبادتی پسندیده و نیکوست،‌ در بعضی موارد تأکید بیشتری بر آن شده است. عالم ربانی سید احمد اردکانی در فصل پنجم کتابش مواطن، مواقف و مواضعی را که فرستادن صلوات در آنها تأکید بیشتری شده، برشمرده است.

صلوات به قدری اهمیت دارد که حتی انبیا و غیرانبیا با فرستادن آن به مقامات بالا رسیده‌اند. مثلاً خداوند حضرت ابراهیم (علیه السلام) را خلیل خود گردانید، به این دلیل که بر محمد و آل محمد بسیار صلوات می‌فرستاد. فصل ششم این کتاب، به شرح حال این انبیا و افراد اختصاص دارد تا اهمیت صلوات به خوبی برای خواننده معلوم و مشخص شود.

فصل پایانی و هفتم کتاب، به صلوات‌هایی اختصاص دارد که در فصول گذشته نیامده است.

گفتنی است حجت‌الاسلام فرحزاد بر این کتاب مقدمه‌ای نوشته‌اند.