فجر صادق - مهارت برپایی نماز صبح
نویسنده و پژوهشگر: سید مرتضی موسوی
فضلیت مسجد چنان فراوان است که انبیایی چون ابراهیم و اسماعیل(علیهما‌السلام) خادمان آن بوده‌اند: «طهّرا بیتی للطائفین و العاکفین...»1 آبادگران مسجد صفات اهل بهشت را دارایند؛ چرا که در قرآن وقتی از اهل دوزخ پرسیده میشود چه چیز سبب به دوزخ افتادنتان شد، میگویند: «قالوا لم نک من المصلین و لم نکُ نطعم المسکین»،2 اما اهل مسجد اهل نمازند و زکات: «إنّما یعمّر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الآخر و أقام الصلوة و إیتاء الزکوة».3
فضیلت دیگری که در این مکان مقدس نصیب مؤمنان میشود نماز جماعت است که آن نیز از برکاتی است که برای هر کسی پیش نمیآید؛ نماز جماعتی که ملائکة الهی نیز از شمارش فیض و برکات معنوی و ثواب آن ناتوانند، همان‌طور که جبرئیل به پیامبر(صلّی‌الله علیه و آله) عرض کرد: «... وقتی که اهل جماعت از ده نفر بیشتر شدند اگر تمام دریاها مرکب و درختان قلم شود و فرشتگان و جن و انس نویسنده شوند ثواب یک رکعت آن را نمیتوانند بنویسند.»4
البته به جا آوردن نماز جماعت در مسجد، با فضیلتی دیگر نیز همراه است که روایات بسیار بدان تأکید می‌کنند؛ معمولاً نماز در مسجد را در اول وقت می‌گزارند که فضایل فراوان دارد.
اما در میان اوقات نماز و وعدههای حضور اهل ایمان در مسجد، نماز صبح از اهمیت ویژهای برخوردار است. در کلام عرب از قدیم رسم بوده که وقتی کسی را میدیدهاند در احوال‌پرسی میگفتهاند: «کیف أصبحتَ؛ چگونه صبح کردی؟» و اعتقادشان بر این بوده که هرگونه صبح کنی، روزت با همان روحیه به پایان خواهد رسید؛ اگر با معنویت آغاز کرده باشی با یاد خدا هم تمام خواهی کرد و اگر در غفلت و خوابآلودگی صبح کرده باشی، روزت را نیز بدون یاد خدا میگذرانی و بهترین راه برای کسب معنویت و ادامة فیض آن در کل روز و بلکه در کل ایام زندگی، گزاردن نماز صبح همراه با سه فضیلت آن (جماعت، اول وقت و در مسجد) است.
برای اینکه امامان جماعت بتوانند نماز جماعت، به‌ویژه نماز صبح را با حضور حداکثری مردم و مؤمنان برگزار کنند چند پیشنهاد که تجربه شده و اثر بخشیده، یادآور میشود:
1. یادآوردن فضائل و آثار نماز صبح در زندگی به صورت هفتگی؛ به این صورت که هر هفته، به مدت دو دقیقه یکی از فضایل مسجد و برکات جماعت برای اهل مسجد یادآور میشود؛ چرا که قرآن میفرماید: «وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرى تَنْفَعُ الْمُؤْمِنين»5 البته برای یادآوری میتوان روایت یا داستانی خواند یا نوشتههایی در این زمینه در پیش چشم نمازگزاران نصب کرد.
2. برای مساجدی که در کنار راه‌ها قرار دارد یا مساجدی که عدة نمازگزاران در آن زیاد است و ساعات حضور آنان نیز متفاوت است، پیشنهاد میشود که در دو یا چند نوبت، نماز جماعت اقامه گردد تا همه به فیض جماعت برسند. این تعدد باعث میشود عدهای که به نماز جماعت اول وقت نرسیدهاند، همچنان مشتاق حضور در مسجد باقی بمانند و بیرغبت نشوند. البته گاهی در برخی از مساجد، در یک زمان، دو یا چند نماز جماعت برگزار میشود که اگر چه به لحاظ شرعی بی‌اشکال است در عرف مردم جلوة شایستهای ندارد و نشان از تشتت و پراکندگی دارد.
3. اختصار در نماز از مهم‌ترین کارها برای ترغیب مردم به جماعت است، به‌ویژه در نماز صبح که نمازگزاران به علل مختلف خوابآلودند و طولانی شدن نماز، باعث بیرغبتی اکثریت به آن میشود. هر چه نماز جماعت شلوغ‌تر باشد فضیلت و ثواب آن بالاتر خواهد بود. پس بهتر است از مستحبات در میان نماز کاست تا حضور مردم پررنگ‌تر و اجر معنوی بیشتر به ارمغان آید.
4. اگر امام جماعت، هر روز رأس یک ساعت مشخص برای نماز صبح حاضر باشد، مؤمنان نیز کارهای خود را هماهنگ با او تنظیم می‌کنند. برای مثال اگر قرار است هر روز یک ربع بعد از اذان صبح نماز اقامه شود حتماً سر ساعت شروع شود و حتی‌المقدور سر ساعت هم به پایان برسد.
به نظر میرسد حضور قبل از اقامة نماز از بهترین کارها برای امام جماعت باشد، یعنی اگر چه قرار است یک ربع بعد از اذان، نماز را اقامه کنند بهتر است امام جماعت، در هنگام اذان، در مسجد حضور داشته باشد. این نکته برای همة اوقات نماز مؤثر است؛ چرا که حضور امام جماعت تبلیغ عملی دینی است و هر کس سؤالی شرعی یا اعتقادی دارد، میتواند در این فرصت از حضور امام استفاده کند.
امامت مسجد، نباید یکی از کارهای جنبی برای ائمة جماعت به حساب بیاید، بلکه بهتر است برای این عنایت خداوند، وقت خاصی را تعیین کرد.
5. برای پررنگ‌تر کردن حضور زنان در مساجد و بیشتر کردن بهرههای معنوی و کسب فیض آنان باید تمهیداتی اندیشید، به‌ویژه در نماز صبح که معمولاً محلهها در این ساعت‌ها خلوتتر هستند بهتر است با روشن کردن چراغ‌هایی بر سر راه مسجدیان، حضور هر چه بهتر و آسودهتر نمازگزاران را فراهم آورد.
امامت جماعت یا عضویت در امنای مسجد، فضیلتی است که خیر الهی را به همراه دارد؛ چرا که پیامبر اسلام(صلّی‌الله علیه و آله) فرمودند: «إذا أراد الله بعبدٍ خیراً جَعَلَه قیم مسجدٍ.»6
منابع
1. بقره، آیة125.
2. مدثر، آیة43 و 44.
3. توبه، آیة18.
4. مستدرک الوسائل، ج6، ص443، ح7184.
5. ذاریات، آیة55.
6. کنزالعمال، ج7، ص12.